زخم معده چیست؟ (بررسی علل، علائم، روش تشخیص و درمان آن)
زخم معده یکی از شایعترین بیماریهای دستگاه گوارش است. طبق آمارهای جهانی، حدود ۱۰٪ از جمعیت جهان در طول زندگی خود با این زخم مواجه میشوند. در برخی کشورها، شیوع این بیماری بیشتر است و در برخی دیگر کمتر، اما در کل به طور میانگین، شیوع زخم پپتیک معده در جمعیت جهانی حدود ۱۰٪ است. در این مقاله توضیحاتی درباره علل، علائم، تشخیص و روشهای درمان زخم معده ارائه شده است. اگر فکر میکنید از چنین بیماری رنج میبرید خواندن این مقاله به شما توصیه میشود.
زخم معده چیست؟
زخم معده (Peptic ulcer) یک بیماری گوارشی است که در آن به دلیل برخی عوامل تحریک کننده بافتهای داخلی معده یا دوازدهه (اثنی عشر) آسیب دیده و زخمهایی در آنها ایجاد میشود.
علائم زخم معده چیست؟
- درد شکمی در ناحیه بالا یا مرکز شکم که معمولاً بعد از خوردن غذا شدیدتر میشود
- درد شبانه که با خوردن غذا یا آنتی اسیدهای معده کاهش مییابد
- سوزش در ناحیه شکم
- خستگی، ضعف و کاهش وزن در بیمارانی که درمان نشدهاند
علت ایجاد زخم معده چیست؟
- عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری
- مصرف بلند مدت داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
- مصرف الکل
- سیگار کشیدن
- فشار روحی و استرس
- ژنتیک
آیا بین چاقی و زخم معده ارتباطی وجود دارد؟
بررسیها نشان دادهاند که افراد چاق یا دارای اضافه وزن، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به زخم معده قرار دارند. این ممکن است به دلیل افزایش ترشح اسید معده در افراد چاق باشد که باعث تحریک دیواره معده و افزایش خطر بروز زخم پپتیک میشود.
علاوه بر این، چاقی ممکن است با افزایش مقاومت به انسولین و افزایش سطح قند خون همراه باشد، که این مساله میتواند به عوارض دیگری مانند مشکلات قلبی، فشار خون بالا، دیابت و چربی در کبد منجر شود، که همگی میتوانند خطر بروز زخم پپتیک را افزایش دهند.
نحوه تشخیص این زخمها به چه شکل است؟
تشخیص زخم معده معمولاً با استفاده از ترکیبی از نشانهها، علائم، تاریخچه بیماری و آزمایشهای تشخیصی انجام میشود. تعدادی از روشهای تشخیص اولسر پپتیک که رایج تر هستند عبارتند از:
- آندوسکوپی: در این روش، از یک دستگاه آندوسکوپی برای بررسی دقیق داخل معده استفاده میشود. این روش به نوعی بهترین و دقیقترین روش تشخیص زخم های مسیر گوارشی فوقانی است. همچنین، از طریق آندوسکوپی، نمونههایی از بافت زخم برداشته و برای تشخیص وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری تست میشود.
- آزمایش خون: با بررسی سطح آنتیبادیهای خاص در خون، میتوان به وجود عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، که یکی از عوامل اصلی زخم معده است، پی برد.
- آزمایش تنفسی: در این روش، بیمار یک نوشیدنی خاص مینوشد که محتوی یک ماده خاص است. سپس با تست تنفسی، هوایی که بیمار تنفس میکند، بررسی میشود تا مشخص شود آیا باکتری هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش بیمار وجود دارد یا خیر.
- آزمایش مدفوع: با بررسی نمونه مدفوع بیمار، میتوان به وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری پی برد.
- آزمایش تصویربرداری: در صورتی که سایر روشها نتوانند دقیقاً محل وجود زخم را نشان دهند، تستهایی مانند سی تی اسکن، ام آر آی در ناحیه شکم و قفسه سینه انجام میشود.
چه چیزهایی باعث بدتر شدن زخمهای معده پپتیک میشود؟
مصرف برخی از مواد و عادات ممکن است باعث بدتر شدن زخمهای معده پپتیک (Peptic ulcer) شود. برخی از این عوامل عبارتند از:
مصرف داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID)
داروهای NSAID مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن اغلب برای کاهش درد و التهاب مصرف می شوند، اما استفاده طولانی مدت و بی رویه از آنها می تواند به دیواره معده آسیب بزند. این داروها با کاهش تولید ماده محافظتی مخاط معده، ممکن است باعث تحریک و تضعیف آن شوند و در نتیجه خطر ایجاد یا تشدید زخم های پپتیک را افزایش دهند. برای افرادی که مستعد زخم های گوارشی هستند، استفاده از این داروها باید با احتیاط انجام شود و اغلب توصیه می شود همراه با محافظت کننده های معده مصرف شوند.
مصرف الکل و دخانیات
مصرف بیش از حد الکل و دخانیات تأثیرات مخربی بر سلامت دستگاه گوارش دارد. الکل می تواند پوشش مخاطی معده را تحریک کرده و با تضعیف دفاع های طبیعی آن، احتمال تشکیل زخم معده را افزایش دهد. دخانیات نیز با کاهش جریان خون به دیواره معده و کاهش توانایی آن برای ترمیم خود، روند بهبود زخم را کند می کند و خطر بازگشت زخم های قبلی را بیشتر می کند. ترکیب این دو عامل می تواند به بدتر شدن وضعیت زخم ها منجر شود.
استرس
گرچه استرس به تنهایی عامل مستقیم ایجاد زخم معده نیست، اما می تواند تأثیرات منفی بر روی سیستم گوارشی داشته باشد و علائم زخم های موجود را تشدید کند. استرس مزمن می تواند به افزایش ترشح اسید معده منجر شود و باعث تحریک بیشتر دیواره معده شود. همچنین، استرس می تواند باعث تغییر در الگوهای تغذیه ای و خواب فرد شود که هر دوی این موارد نیز می توانند به بدتر شدن زخم ها کمک کنند. مدیریت استرس و تکنیک های آرام سازی می توانند در کاهش علائم مؤثر باشند.
رژیم غذایی نامناسب
مصرف غذاهای پرچرب، سرخ شده، پر ادویه، و نوشیدنی های تحریک کننده مانند قهوه، شکلات، و نوشابه های گازدار، می توانند علائم زخم پپتیک را بدتر کنند. این نوع غذاها اغلب باعث افزایش تولید اسید معده می شوند و مخاط معده را تحریک می کنند. علاوه بر این، نوشیدنی های گازدار ممکن است باعث تورم و نفخ معده شوند که این نیز فشار بیشتری بر روی زخم های پپتیک وارد می کند. تنظیم رژیم غذایی با مصرف غذاهای سبک و متعادل می تواند به تسکین علائم و بهبود زخم ها کمک کند.
عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری
هلیکوباکتر پیلوری یک باکتری شایع است که در بسیاری از افراد در معده وجود دارد، اما در برخی می تواند باعث التهاب مزمن و زخم های پپتیک شود. این باکتری با نفوذ به لایه های محافظتی معده و دوازدهه باعث تخریب آنها و ایجاد شرایط برای تشکیل زخم می شود. درمان این عفونت معمولاً شامل مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای کاهش دهنده اسید معده است و می تواند به بهبود زخم و جلوگیری از عود آن کمک کند.
درمان قطعی زخم معده چیست؟
درمان زخم معده به شدت و موقعیت آسیب وابسته است. درمان در خصوص این بیماری میتواند برای اهدافی مانند کاهش سطح اسید معده، پیشگیری از عفونت و تسکین علائم بیماری میشود.
کاهش اسید معده برای درمان زخمهای پپتیک
برای کاهش سطح اسید معده و تسکین علائم بیماری، داروهای ضد اسید معده مانند مهارکنندههای پمپ پروتونی (PPI) و آنتاگونیستهای گیرنده هیستامین H2 معمولاً تجویز میشوند. این داروها با کاهش ترشح اسید معده، بهبودی زخم پپتیک را تسریع میکنند. همچنین، درمان زخم معده شامل مصرف داروهای ضد التهابی مانند استروئیدها و آسپرین نیز میشود. این داروها به کاهش التهاب و درد معده کمک میکنند.
درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری
زمانی که عفونت هلیکوباکتر پیلوری باعث ایجاد زخم های پپتیک می شود، پزشک معمولاً با انجام آزمایش های سرمی یا تست های تنفسی، این عفونت را تشخیص می دهد. درمان اصلی شامل تجویز آنتی بیوتیک هاست که به منظور از بین بردن باکتری و کاهش خطر عود زخم استفاده می شوند. آنتی بیوتیک ها همراه با داروهای مهارکننده اسید معده به تسریع بهبود زخم کمک می کنند. این درمان اغلب چند هفته طول می کشد و باید تا پایان دوره مصرف داروها ادامه یابد تا عفونت به طور کامل از بین برود.
روش های درمان خانگی
برای کمک به بهبود زخم های پپتیک در خانه، می توان از چندین روش ساده استفاده کرد. مصرف عسل، که خاصیت ضدباکتریایی دارد، به عنوان یکی از درمان های خانگی موثر شناخته شده است. همچنین، نوشیدن دم نوش های گیاهی مانند بابونه یا شیرین بیان می تواند به کاهش التهاب معده کمک کند. پرهیز از مصرف غذاهای تند و تحریک کننده و خوردن وعده های غذایی کوچک و مکرر نیز می تواند به بهبود سریع تر زخم ها و کاهش درد کمک کند.
دنبال کردن رژیم غذایی سالم
در کنار درمان دارویی، تغییر سبک زندگی نیز ضروری است. بیماران مبتلا به زخم پپتیک باید از مصرف غذاهای تحریک کننده مانند غذاهای چرب و سرخ شده، الکل و دخانیات خودداری کنند. داشتن رژیم غذایی متعادل و سالم با مصرف غذاهای سبک، به کاهش التهاب و تسریع روند بهبود کمک می کند. همچنین، کنترل استرس و فشار روحی از طریق تکنیک های آرام سازی و مدیریت استرس به بیماران توصیه می شود.
مداخلات پزشکی مانند جراحی
در برخی موارد شدید که زخم معده با خونریزی یا سوراخ شدن همراه است، درمان دارویی ممکن است کافی نباشد و نیاز به جراحی یا مداخلات پزشکی دیگری باشد. جراحی ممکن است شامل ترمیم زخم یا کاهش تولید اسید معده باشد. بیماران مبتلا به زخم های شدید معمولاً بستری شده و تحت مراقبت های ویژه قرار می گیرند تا از خونریزی بیشتر یا عوارض جدی جلوگیری شود.