رژیم های غذایی زیادی در سراسر جهان توسط افراد مختلفی امتحان می شوند که برخی از آن ها شناخته شده هستند. یکی از این رژیم ها که امروزه در ایران بحث ها درباره آن داغ است، رژیم لاغری کتوژنیک است. برخی محققان و متخصصان سلامت بر این باورند که هرچند این رژیم مزایای زیادی دارد و می تواند منجر به کاهش وزن شود، اما می تواند عوارض نیز داشته باشد. آنچه در این مقاله به آن پرداخته شده بررسی عوارض رژیم کتوژنیک به صورت کلی است.
1. آنفولانزای کتو
بدن ما در حالت معمول از قند گلوکوز برای تامین انرژی خود استفاده می کند. یعنی هرچیزی که ما می خوریم را پردازش کرده و بعد از سپری کردن روند گوارش گلوکوزش را جدا کرده و به داخل خون ارسال می کند.
اما رژیم کتوژنیک تلاش می کند تا به جای گلوکوز، بدن از کتون ها برای منبع انرژی استفاده کند. وقتی رژیم کتو شروع می شود و بدن به جای گلوکوز کتون برمیدارد، اتفاقی به نام آنفولانزای کتو رخ می دهد. آنفولانزای کتو به عنوان یکی از اولین عوارض رژیم کتوژنیک خود را نشان می دهد و همراه با علائمی مانند مه مغزی، سردرد، حال تهوع و استفراغ و خستگی است.
برای مواجهه با آنفولانزای کتو به عنوان یکی از عوارض رژیم کتوژنیک چه کنیم؟
این عارضه موقتی است و چند روز بعد از آنکه بدن به دریافت کتون عادت کرد از بین می رود بنابراین این مساله درست است که یکی از عوارض رژیم کتوژنیک است اما زودگذر است. با این حال برای کاهش اثر آنفولانزای کتو می توانید این اقدامات را انجام دهید:
- به آرامی تغییرات رژیم خود را شروع کنید و عجله نکنید
- آب کافی در طول روز دریافت کنید
- سبزیجات بیشتری میل کنید
- تسلیم نشوید
2. اسهال (یکی از رایجترین عوارض رژیم کتوژنیک)
در شماری از افرادی که رژیم کتو را دنبال می کنند اسهال رخ می دهد و دلیلش کاهش دریافت فیبر در رژیم کتوژنیک است. کمبود فیبر به این دلیل است که افراد کربوهیدارت را حذف می کنند و غذاهای دیگری که فیبر دارند را در برنامه غذایی خود قرار نمی دهند. بنابراین اسهال را به عنوان یکی از عوارض رژیم کتوژنیک تجربه می کنند.
یکی دیگر از دلایل اسهال شدن افراد در رژیم کتو این است که رژیم کتو 70 تا 80 درصد چربی دارد با این حال، برخی از افراد چربی را هضم نمی کنند و سیستم آنها آنطور که باید از چربی استفاده نمی کند. بنابراین مدفوع به دلیل چربی اضافی که بدن شما استفاده نمی کند، مایع تر از حد معمول می شود. یکی دیگر از دلایل اسهال کتو، جایگزینی شکر با شیرین کننده های غیر مغذی (مانند استویا) یا الکل های قندی (مانند سوربیتول یا زایلیتول) است.
روش برطرف کردن اسهال در طول رژیم کتوژنیک چیست؟
مصرف آب کافی و دریافت فیبر از منابع غذایی دیگر مانند سبزجیات می تواند به شما در کاهش و یا توقف اسهال کمک می کند. به طور کلی دریافت فیبر و مصرف مایعات یکی از روش های جلوگیری از عوارض رژیم کتوژنیک است.
3. کتواسیدوز
کتواسیدوز یک واکنش طبیعی بدن به افزایش میزان اجسام کتونی در خون است. در این عارضه مقدار اسید خون به دنبال ازدیاد کتون بیشتر می شود. یکی دیگر از مشکلات کتو اسیدوز به عنوان یکی از عوارض رژیم کتوژنیک این است که کلیه ها در طول این عارضه تلاش می کنند کتون ها را از طریق ادار دفع کنند در نتیجه مقدار زیادی از آب بدن خارج شده و میحط خون به دلیل کمبود آب از تعادل خارج شده و اسیدی می شود.
از علائم شایع کتواسیدوز می توان به خشکی دهان، تکرر ادرار، حالت تهوع، تنفس ضعیف و مشکلات تنفسی اشاره کرد.
روش مدیریت کتواسیدوز ناشی از رژیم کتوژنیک چیست؟
- اگر سطح گلوکز خون شما بیش از 240 میلی گرم در دسی لیتر باشد، ادرار خود را از نظر وجود کتون بررسی کنید.
- اگر کتون در ادرار شما ظاهر شد یا سطح گلوکز خون بالا بود از رژیم کتو خودداری کنید.
4. ایجاد آسیب احتمالی به کلیه
یکی از عوارض رژیم کتوژنیک در برخی افراد (در موارد نادر) احتمال ایجاد سنگ کلیه یا بدتر شدن آن است. کتواسیدوز می تواند باعث اسیدی شدن ادرار شود در نتیجه کریستال های ریزی در کلیه ایجاد شده و منجر به سنگ کلیه می شوند.
از آنجا که بدن الکترولیت هایی مانند سدیم، منیزیم و پتاسیم را به دلیل افزایش ادرار از دست می دهد، آسیب حاد کلیوی می تواند ناشی از این عارضه ایجاد شود. علاوه بر این، کم آبی بدن خطرناک است زیرا می تواند باعث سرگیجه، نارسایی کلیوی و سنگ کلیه شود.
چطور از بروز سنگ کلیه و آسیب به آن در طول رژیم کتوژنیک جلوگیری کنیم؟
- به جز آب مصرف سایر مایعات مانند آب مرکبات و سبزیجات را افزایش دهدید
- برای جلوگیری از عوارض رژیم کتوژنیک مخصوصا سنگ کلیه مصرف نمک را به حداقل برسانید
- پروتئین حیوانی را در حد متعادل مصرف کنید.
- از غذاهایی که باعث ایجاد سنگ می شوند خودداری کنید
- از مصرف بیش از حد مکمل ویتامین C خودداری کنید
5. یبوست و دشواری در دفع
یکی دیگر از عوارض رژیم کتوژنیک که به نظر می رسد ناشی از کمبود غلات کامل، حبوبات، میوه ها و سبزیجات نشاسته ای مانند سیب زمینی شیرین در رژیم کتو باشد، یبوست است. شما می توانید برای پیشیگری از این عوارض رژیم کتو (یبوست و دشواری در دفع) اقدامات زیر را افزایش دهید:
- افزایش مصرف مایعات
- افزایش دریافت فیبر به صورت موقت
- داشتن تحرک بعد از هر وعده غذایی برای دفع بهتر
- انجام تمرینات برای تسهیل اجابت مزاج
۶. ریزش مو کوتاه مدت
بیشتر افرادی که رژیم کتو را امتحان می کند احتمالا با درجاتی از ریزش مو مواجه می شوند. دلیل ریزش مو این است که اکثر رژیم‌های کتو معمولاً کربوهیدرات‌ها و کالری‌ها را محدود می‌کنند و وزن کم می‌کنند، که هر دو باعث نازک شدن و ریزش مو می‌شوند.
سایر علل ریزش مو عبارتند از کمبود ویتامین و مواد معدنی (به ویژه روی و بیوتین) و تغییرات نامطلوب میکروبیوم ناشی از رژیم غذایی محدود و پرچرب.
چگونه از بروز ریزش مو در رژیم کتوژنیک جلوگیری کنیم؟
- برای جبران کمبودهای احتمالی و کمک به جلوگیری از ریزش مو، مولتی ویتامین مصرف کنید.
- پروتئین و بیوتین خود را از غذاهایی مانند بادام، پیاز، گوجه فرنگی، گردو، سالمون، تخمه کدو تنبل، بادام هندی و منابع باکیفیت مانند تخم مرغ و مرغ دریافت کنید.
- با شخصی که می تواند به شما در تنظیم یک برنامه غذایی مطابق با نیازهای خاص شما کمک کند، مشورت کنید.
۷. بوی بد دهان (از پرشکایت ترین عوارض رژیم کتوژنیک)
این عارضه بیشتر از هر کدامیک از عوارض رژیم کتوژنیک مساله ساز است. بیشتر افراد ممکن است از بوی بد دهان در طول رژیم شکایت داشته باشند حتی برخی ها می گویند دهانشان بو و طعم فلز می دهد. دلیل این طعم و بوی بد دهان استون است. استون یک مولکول فرار بدبو بوده و یکی از اجسام کتون (ترکیبات تولید شده توسط متابولیسم اسیدهای چرب) است. خبر خوب این است که بعد از چند مدت می توانید از این عارضه ناخوشایند خلاص شوید.
روش های کاهش بوی بد دهان در طول رژیم کتو
- افزایش مصرف آب
- کاهش مصرف پروتئین
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- استفاده از دهانشویه های خوش بو کننده دهان
- جویدن آدامس
- افزایش تدریجی مصرف کربوهیدارت ها
- صبوری
8. خطر شکستگی استخوان
خطر شکستگی و آسیب به استخوان از جمله عوارض رژیم کتوژنیک برای ورزشکاران است. یک مطالعه که اخیر روی حیوانات انجام شده نشان می دهد که رژیم کتوژنیک ممکن است به استخوان های شما آسیب برساند. همچنین محققان یک مطالعه دیگر روی ورزشکاران حرفه ای که رژیم کتو را دنبال می کردند و تحت تمرینات فشرده بودند انجام دادند. آن ها متوجه شدند که این ورزشکاران نسبت به ورزشکارانی که رژیم کربوهیدرات بالاتری داشتند، شواهد بیشتری از تجزیه استخوان از خود بروز می دادند.
همچنین زنان یائسه که از رژیم کتو پیروی می کنند به عنوان عوارض رژیم کتوژنیک بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان هستند. این می تواند به دلیل تغییرات در سطوح فاکتور رشد شبه انسولین 1 و اثرات اسیدوز باشد. اسیدوز باعث تخریب استخوان، ضعیف شدن استخوان ها و مستعد شکستگی می شود.
چطور از آسیب استخوانی در طول رژیم کتو اجتناب کنیم؟
مکمل های ویتامین ها و مواد معدنی بیشتر به افرادی که رژیم کتوژنیک دارند کمک می کند تا عوارض جانبی مرتبط با استخوان را مدیریت کنند. همچنین می توانید از مکمل های مولتی ویتامین، کلسیم و ویتامین D استفاده کنید.
9. کاهش توده عضلانی و کمتر شدن متابولیسم
کاهش توده عضلانی یکی دیگر از عوارض رژیم کتوژنیک برای لاغری است. شما وزن کم خواهید کرد، اما ممکن است وزن از دست رفته شما بیشتر از آنکه چربی باشد، بافت عضله و ماهیچه باشد.
برخی از افراد ممکن است در طول کتوز دچار گرفتگی عضلات پا شوند. اینها می توانند ناراحت کننده باشند و نشان دهند که باید آب بیشتری بنوشید. کم آبی و از دست دادن مواد معدنی شایع ترین علل گرفتگی پا در کتوز است. به این دلیل است که کتوز باعث کاهش وزن آب می شود.
چه افرادی نباید رژیم کتو را دنبال کنند؟
برای پیشگیری از بروز عوارض رژیم کتوژنیک اگر هر یک از شرایط زیر را دارید خیر این رژیم را بزنید و روش های دیگر را برای کاهش وزن امتحان کنید:
- پانکراتیت
- نارسایی کبد
- کمبود کارنیتین
- بیماری های پورفیری که به هضم چربی توسط بدن آنها آسیب می رساند
- افزایش ضربان قلب
